Ан ман иртнине: вӑл пуласлӑх вӗрентекенӗ.
Чӑвашсен паллӑ ученӑй-востоковед Никита Бичурин пурнӑҫӗпе ӗҫӗ-хӗлӗ ҫинчен Чӑваш театрӗн сцени валли чи пирвайхи хут Виктор Павлович Романов вырӑсла пьеса («Вольнодумец в рясе» (Никита Бичурин) 1956-1959-мӗш ҫулсенче ҫырнӑ. Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн сцени ҫинче ӑна чӑвашла куҫарса 1959-мӗш ҫулта Константин Иванович Иванов режиссер лартнӑ. «Никита Бичурин» пьеси Чӑваш театрӗн сцени ҫинче кун ҫути курнӑ хыҫҫӑн 1961-мӗш ҫулта Виктор Романов «Бичурин» ятлӑ киносценари ҫырса пӗтерет. (Пирӗн «Чӑвашкино» организаци валли ӳкермелли картина, якутсем пулсан тӑрӑшса тахҫанах ӳкерӗччӗҫ!). Чӑваш халӑхӗн Раҫҫей шайӗпе ҫавӑн пек тӗлӗнмелле сумлӑ ученӑй пурри, ун ҫинчен халӑха театр тата кинематографи урлӑ кӑтартса пама май пурри пултаруллӑ вырӑс ҫыннине, Ҫӗпӗр енче ҫуралнӑ ҫынна, художник-профессионала, режиссера, педагога, драматурга, ахӑртнех, питӗ интереслентерсе янӑ. Тюмень облаҫӗнче 1927-мӗш ҫулта ҫуралнӑскер, 1951-мӗш ҫулта Мускаври ГИТИСра режиссер профессине алла илсе вӑл хӑйне Шупашкар хулине режиссер пулса ӗҫлеме яма ыйтать (Каласа хӑвармалла, Виктор Романов — Фаина Романова театровед мӑшӑрӗ).
Кӑҫалхи ҫӗртме уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Совет Союзӗ ҫӗршывӗ ҫине фашистла Германи ешкерӗ тапӑнса килни 80 ҫул ҫитет. Ҫак вӑрҫӑ нуши-асапне фронтри ҫапӑҫусенче тӳссе ирттерсе сыхланса юлнӑ ӑру паян кунран-кун сахалланса та сахалланса пырать, «вӑрҫӑ ачисен» ӑрӑвӗ те – халь чи аслӑ ҫынсем. Анчах вӑрҫӑ историйӗ пире паян та калаҫтарать, шутлаттарать, унпа ҫыхӑннӑ асап йӗрӗ паянхи кун та пирӗн пурнӑҫ асӗнче. Патшалӑх архивӗсенче ҫӗнӗ документсене алла тытса вулама май килнипе вӑрҫӑ историйӗпе ҫӗнӗрен ҫӗнӗ тӗпчев ӗҫӗсем ҫырӑнаҫҫӗ, вӑрҫӑ темипе ҫӗнӗ кинофильмсем ӳкерӗнеҫҫӗ, следопытсен ӗҫӗ-хӗлӗ вӑрҫӑра вилнӗ чылай салтак виллине йӗрлесе тупса ӑна тӑван ҫӗре илсе килсе пытарма пулӑшать, нумаях пулмасть вӑй илнӗ «Вилӗмсӗр полк» акци халӑха пӗрлештерсе кашни киле пырса ҫапнӑ вӑрҫӑ нуши ҫинчен калаҫтарать, театрсенче вӑрҫӑ темипе лартнӑ спектакльсем кун ҫути кураҫҫӗ. Пирӗн чӑваш литературинче те вӑрҫӑ темипе ҫырӑннӑ произведенисем чылай темелле. Салтак нуши-асапне тӳссе вӑрҫӑ витӗр тухнӑ чӑваш писателӗсемпе поэчӗсем хӑй вӑхӑтӗнче чылай произведени кун ҫути кӑтартнӑ.
Чӑваш академи драма театрӗ. Сӑна тунӑ: Н. Плотников. 07.11.2019
Театр пирки хускатнӑ сӑмах-юмаха «мӗнрен пуҫласан аван-ши» тесе вӑрахчен пуҫа ватрӑм. Ырри пуҫа кӗмест, усалӗ чӗлхе вӗҫӗнчен каймасть. Ирӗксӗрех А. П. Чехов сӑмахӗсем аса килчӗҫ. Эпӗ унӑн сӑмахӗсене кӑшт тӑснӑ пулӑттӑм: «Театр — вешалкӑран, спектакль — чаршав хыҫӗнчен пуҫланать» — тесшӗн. Ҫапла-ҫапла!.. Мӗн кӑна пулса иртмест унта: драма та, камит те, трагеди те. Вӑл хӑй – спектакль. Уйрӑмах ӑна ӑста режиссер лартсан. Шел те, ӑна куракан курмасть. Анчах та вулакана чаршав хыҫӗнче пулса иртекен хӑшпӗр самантсене уҫса кӑтартасах терӗм, унсӑрӑн пурне-пӗрне ӑнланма йывӑр. Унччен вара ҫакна каласшӑн: чаршав хыҫӗнчи спектакль мӗн чухлӗ вӑйлӑрах, ҫивӗчрех – сцена ҫинчи спектакль ҫавӑн чухлӗ вӑйсӑртарах, йӑвашрах.
Сӑмах-юмах халӑх юратакан К. В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ пирки пырӗ. «Юратакан» сӑмах кунта вырӑнлах та мар пулӗ. Ӗлӗк, чӑн та, халӑх ӑна юратнӑ, халӗ темшӗн юратсах каймасть. Кӑҫал ҫанталӑк юр-тӑманлӑ пулчӗ, нумай ҫӗре юр хӳсе лартрӗ.
Редакцирен: Тимофеев Владимир Николаевич пирӗн пата хӑйӗн черетлӗ чӗнӗвне ярса пачӗ. Эпир сире унпа паллаштаратпӑр.
Валерий Николаевич Яковлев чи чалтанах халӑхӑмӑр ҫинчен шухӑшлать пулӗ! Унӑн «Нарспи», «Кушар», «Кай-кай Ивана» спектакльсене ХХII-мӗш ӗмӗрте те ҫӑпатасемпех вылямалла пултӑр-ҫке!!!
Ку спектакльсене выляма пирӗн шӑпах Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ театр пур мар-и? Ак хайхи, В.Н. Яковлев, Ю.М. Владимиров тата Н.А. Сергеева режиссер Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ театрне ӗҫлеме уттарӗҫ! Е.В. Николаева опернӑйне е вырӑс драма театрне директор пулма тухса кайӗ! К.В. Иванов ячӗллӗ театрӑн тӗп режиссёрӗ В.Н.Оринов пулса тӑрӗ!
М.Н. Юхмашӑн чӑн-чӑн савӑнӑҫ! Унӑн спектаклӗсене драма театрӗнче нихӑҫан та выляман!
Опернӑйӗнче ачашланса пурӑнакан В.Л. Клементьевне чӑваш театрӗн директорне лартас! Ҫамрӑксен театрӗнчен вырӑс чӗлхиллӗ спектакльсенче выляс кӑмӑллӑ артистсене вырӑс театрне куҫарас! Урӑх ҫул ҫук!
Чӑваш этемӗ вырӑс чӗлхиллӗ рольсене выляс тени ирсӗрлӗх! Чӑваш чӗлхине юратманнине пӗлтерет анчах!
Пӗтӗм тӗнчери театр кунӗ ҫывхарнӑ май республикӑра «Чӗнтӗрлӗ чаршав» конкурс ирттерме хатӗрленнине маларах эпир пӗлтернӗччӗ.
Театр ӳнерӗн Пӗтӗм тӗнчери кунне пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнче уявлаҫҫӗ. Асӑннӑ конкурса Чӑваш Енре яланхиллех ҫав кун пӗтӗмлетӗҫ.
Театрсем пирки пӗтӗмӗшле каласан, паян пирӗн республикӑра патшалӑхӑн профессилле театрӗсем улттӑ. Раҫҫей тата тӗнче шайӗнче ят-сум ҫӗнсе илнӗ театр учрежденийӗсен шутне республикӑн Культура министерстви Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрне кӗртет. Ҫакна вӑл ҫав театр пӗтӗм тӗнче шайӗнчи балет тата опера фестивалӗсем ирттернипе те сӑлтавлать тесе ӑнланма пулать асӑннӑ ведомствӑн сайтӗнчи хыпар тӑрӑх. Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ тата Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ пирки те ыррине самай калама пулать. Чӑн та, унта лартакан спектакльсемпе миҫе ӑру ӳсмен-ши?! Вырӑс драма театрӗн те хӑйӗн кураканӗ. Патшалӑхӑн шутланакан драмӑн сӑнавлӑ театрӗ те ҫак ӳнере юратакансем хушшинче ятлӑрах та, сумлӑрах та пулса пырать темелле. Пукане театрне вара пӗчӗк куракансем кӑна мар, вӗсене курма ертсе пыракан аслисем те кӑмӑллаҫҫӗ.
К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн артисчӗсем Шупашкарти сцена ҫинче кӑна мар халӑха савӑнтараҫҫӗ. Нумаях пулмасть вӗсем Канаш районне ҫитсе килнӗ.
Ку Пӗтӗм тӗнчери хӗрарӑмсен кунӗ умӗн чӑн-чӑн парне пулнӑ. Артистсем Шелттем ял тӑрӑхӗнчи культура центрӗнчи сцена ҫине тухнӑ. Ку тӑрахра тава тивӗҫлӗ артистсем 19 ҫула яхӑн пулман, ҫавӑнпа халӑхшӑн Шупашкартан хӑнасем килни чӑн-чӑн савӑнӑҫа ҫарӑннӑ. Артистсем «Юратсан юрлас килет» спектакль кӑтартнӑ.
Спектакль вӗҫленсен куракансем ура ҫине тӑрса чылайччен алӑ ҫупнӑ, артистсене пысӑк тав сӑмахӗ каланӑ, пултарулӑхра ӑнӑҫусем суннӑ.
Сӑнсем (6)
Шӑматкун, акан 13-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш драма театрӗнче пӗрремӗш хут халӑх тумӗн уявӗ иртрӗ. Ку уява чӗртсе яраканӗ — Республикӑри халӑх пултарулӑхӗн ҫурчӗ.
Уява хутшӑнма тулайри этнос ушкӑнӗсене те чӗнсе илнӗ. Халӑх тумӗсен хӑйевӗрлӗхне кӑтартас кӑмӑл тӑвакансем шутне: ҫармӑс, мӑкшӑ, чечен, еврей тата ытти халӑхсем кӗнӗ. Пурӗ пӗрле 65 ҫын хӑйсен тумӗсемпе паллаштарнӑ. Чӑвашсем те кая юлман: тури, анатри чӑваш тумӗсемпе, авалхи чӑваш кӗписем тата сцена валли ятарласа ҫӗлеттернӗ тумсемпе куракансене хаваспах паллаштарнӑ.
Унсӑр пуҫне уявра фольклор ташӑ ушкӑнӗсем, юрӑҫӑсем куракансене пӗчӗк пултарулӑх концерчӗпе савӑнтарнӑ.
Куракансен шучӗпе, уяв кӑсӑклӑ тата ӑнӑҫлӑ иртрӗ. Кун йышши фестивальсем халӑхсем хушшинчи туслӑха самаях ҫирӗплетме пулӑшасси ҫинчен те каласа хӑвармалла.
Чӑваш кӗнеке издательствинче Борис Чиндыковӑн “Тухса кайиччен” ятлӑ хайлав пуххи пичетленсе тухрӗ. Унта калавсем, драмӑлла повеҫсем, пьесӑсем кӗнӗ.
Иртнӗ ӗмӗрӗн 80-мӗшпе 90-мӗш ҫулӗсен чиккинче Борисӑн ячӗ тӑван тӑрӑхра янраса кӑна тӑратчӗ. Эстрада ҫӑлтӑрӗсем унӑн Николай Казаковпа пӗрле ҫырнӑ юррисене янрататчӗҫ (пирӗн кӳршӗри Ҫӑрахви кинемей вӗсен “Пӗчӗк тӑлӑх хӗрачине” аса илсен халь те куҫҫульленмесӗр чӑтаймасть). Чиндыковӑн пьеси тӑрӑх академтеатр лартнӑ “Ҫатан карта ҫинчи хура хӑмла ҫырли” тӗрлӗ фестиваль-конкурсра приз хыҫҫӑн приз ҫӗнсе илетчӗ. Хаҫатсенче вӑл пуҫарнӑ диспутсем пуринчен те хӗрӳллӗрехчӗ. Борис пуҫласа хӑй шучӗпе кӗнеке кӑларнӑччӗ, “Аван-и” ятлӑ харкам хаҫачӗ йӗркеленӗччӗ. Ҫав вӑхӑтри чӑваш ҫамрӑкӗ пӗтӗмпех Чиндыков витӗмне лекнӗччӗ, юратӑвӗ те унӑн “Аван-и” пичет органӗнче ҫырса кӑтартнӑ пеккиччӗ.
Унтан Борис Борисович “ЛИК Чувашии” журналӑн тӗп редакторӗ пулчӗ, пьесишӗн патшалӑх премине илчӗ. Вара Мускава парӑнтарма тухса кайрӗ.
Чӑваш халӑх сӑвӑҫи П. Хусанкай ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ май кӑрлачӑн 18-мӗшӗнче унӑн палӑкӗ умӗнче митинг иртӗ.
Каҫхине вара К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш академи драма театрӗнче ӑна халалланӑ мероприяти иртӗ.
-0.7 °C